Ναός Αθηνάς Νίκης. Θωράκιο. Νίκη

Παραχώρηση φωτογραφίας

Αριθμός αντικειμένου

Ακρ. 1014

Δημιουργός

Εργαστήριο του Αγοράκριτου

Είδος

Αρχιτεκτονικό γλυπτό

Εποχή

Κλασική εποχή

Χρονολόγηση

Γύρω στο 410 π.Χ.

Διαστάσεις

Ύψος: 0,74 μ.
Μήκος: 0,4 μ.

Υλικό

Μάρμαρο Πεντέλης

Θέση

Πρώτος όροφος, δυτικά

Περιγραφή
Βιβλιογραφία

Συγκολλημένα και συμπληρωμένα τμήματα πλάκας από το θωράκιο του ναού της Αθηνάς Νίκης. Ο τόπος και ο χρόνος ανεύρεσής τους δεν είναι γνωστός και η πρώτη αναφορά σε αυτά γίνεται το έτος 1842. Κάποια επιπλέον θραύσματα έχουν χαθεί μετά από διάλυση και ανασύσταση της μορφής τον 19ο αι., ωστόσο είναι γνωστά από γύψινα αντίγραφα στο Μουσείο της Ακρόπολης και στο Μουσείο του Βερολίνου.

Απεικονίζεται όρθια Νίκη, μέχρι το μέσο περίπου των μηρών, με απλωμένες φτερούγες. Φορά ζωσμένο πέπλο, που συγκρατιόταν στους ώμους με μεταλλικές πόρπες, και από πάνω λεπτό ιμάτιο. Το κεφάλι περιβάλλεται από ταινία, της οποίας τα ελεύθερα άκρα πέφτουν στους ώμους. Με το αριστερό, χαμένο σήμερα, χέρι κρατούσε κνημίδα. Πιθανόν ετοιμαζόταν να αναρτήσει τα όπλα σε κάποιο τρόπαιο ή παρακολουθούσε την τέλεση θυσίας. Η ακριβής θέση της στο θωράκιο παραμένει αδιευκρίνιστη.

Το θωράκιο περιέβαλλε τις τρεις πλευρές του πύργου, πάνω στον οποίο ήταν χτισμένος ο ναός. Απαρτιζόταν από πλάκες ύψους ενός μέτρου περίπου με ανάγλυφες παραστάσεις στην εξωτερική πλευρά, ορατές από τους ανερχόμενους. Οι οπές στην πάνω επιφάνεια των πλακών φανερώνουν πως το ύψος του θωρακίου αυξανόταν με μεταλλικό κιγκλίδωμα.

Θέμα του θωρακίου είναι ο αλληγορικός εορτασμός των νικηφόρων αγώνων της Αθήνας κατά των εχθρών της, Περσών ή άλλων Ελλήνων. Η αφήγηση δεν είναι συνεχής αλλά αυτοτελείς σκηνές συνθέτουν παραστάσεις που με μικρές παραλλαγές επαναλαμβάνονται σε κάθε πλευρά του θωρακίου: φτερωτές Νίκες που οδηγούν ταύρους στη θυσία ή κρατούν όπλα και στολίζουν νικητήρια τρόπαια με ελληνικό ή περσικό οπλισμό. Ανάμεσά τους κάθεται η θεά Αθηνά έχοντας αποθέσει τα όπλα της. Για τη λάξευση των γλυπτών συνεργάστηκαν πολλοί γλύπτες με επικεφαλής τον Αγοράκριτο. Τα γλυπτά του θωρακίου εκπροσωπούν με τον καλύτερο τρόπο τη γλυπτική του τέλους του 5ου αι. π.Χ., τον λεγόμενο «πλούσιο ρυθμό».

Ο ναός και το θωράκιο της Αθηνάς Νίκης διαλύθηκαν από τους Οθωμανούς το 1687 για την ενίσχυση του προμαχώνα και την καλύτερη οχύρωση της δυτικής πλευράς της Ακρόπολης ενάντια στις επιθέσεις των Βενετών του στρατηγού Francesco Morosini. Το 1835-1836, υπό την επίβλεψη του τότε εφόρου αρχαιοτήτων Ludwig Ross, ο προμαχώνας κατεδαφίστηκε και ο ναός της Αθηνάς Νίκης αναστηλώθηκε για πρώτη φορά. Μία δεύτερη αναστήλωση πραγματοποιήθηκε το 1940 ενώ μία τρίτη ολοκληρώθηκε το 2010.

Michaelis, A., «Die Balustrade am Tempel der Athena Nike auf der Akropolis von Athen, Arch. Zeit», Archäologische Zeitung 20, 1862, σελ. 250, 266, αρ. κατ. F
Kekulé von Stradonitz, R., Die Balustrade des Tempels der Athena Nike in Athen, Leipzig, 1869, σελ. 24, 29, πίν. II.I, αρ. κατ. 10
Sybel, L. von, Katalog der Sculpturen zu Athen, Marburg, 1881, σελ. 360, αρ. κατ. 38
Kekulé von Stradonitz, R., Die Reliefs an der Balustrade der Athena Nike, Stuttgart, 1881, σελ. 2, 10, πίν. V.R, αρ. κατ. R
Petersen, E., «Βιβλιοκρισία του R. Kekulé, Die Reliefs an der Balustrade der Athena Nike,», Zeitschrift für die Österreichischen Gymnasien, 32, Wien, 1881, σελ. 262
Friederichs, C., Wolters, P., Die Gipsabgüsse antiker Bildwerke, Berlin, 1885, σελ. 193, 288-289
Overbeck, J., Geschichte der Griechischen Plastik, I, Leipzig, 1893-1894, σελ. 486, εικ. 125
Collignon, M., Histoire de la sculpture grecque II, Paris, 1897, σελ. 105-106, εικ. 51 B
Casson, S., Brooke, D., Catalogue of the Acropolis Museum. Sculpture and Architectural Fragments, with a section upon the Terracottas, II, Cambridge, 1921, σελ. 150-151, εικ. 8, αρ. κατ. 1014
Heberdey, R., «Die Komposition der Reliefs an der Balustrade der Athena Nike», Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen Institutes in Wien 21-22, 1922-1924, σελ. 27, 63, 66, εικ. 23-24
Dinsmoor, W.B., «The Sculptured Parapet of Athena Nike», American Journal of Archaeology 30, 1926, σελ. 9, 12-13, 19, 23, 25, 28-30
Carpenter, R., The Sculptures of the Nike Temple Parapet, Cambridge Massachusetts, 1929, σελ. 26-29, 75, πίν. IX, X.1, αρ. κατ. 8
Carpenter, R., «The Sculptural Composotion of the Nike Parapet», American Journal of Archaeology 33, 1929, σελ. 473-474, 476, 478
Dinsmoor, W.B., «The Nike Parapet Once More», American Journal of Archaeology 34, 1930, σελ. 282-284, 293-295
Picard, C., F. Boissonas, L’Acropole d’Athenes, l’enceinte, l’entree, le bastion d’Athena Nike, les Propylees, Paris, 1930, σελ. 28, εικ. 46
Picard, C., La Sculpture II. Période Classique - Ve siècle, Manuel d'Archéologie Grecque II. 2, Paris, 1939, σελ. 777, εικ. 312
Δεσπίνης, Γ., Συμβολή στη μελέτη του έργου του Αγοράκριτου, Αθήνα, 1971, σελ. 173
Hiller, F., Formgeschichtliche Untersuchungen zur griechischen Statue des späten 5. Jahrhunderts v. Chr., Mainz am Rhein, 1971, σελ. 50 υποσημ. 107, 56 υποσημ. 127
Μπρούσκαρη, Μ., Μουσείον Ακροπόλεως. Περιγραφικός κατάλογος, Αθήνα, 1974, σελ. 172, εικ. 341, αρ. κατ. 1014
Jung, H., «Zur Eirene des Kephisodot», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 91, 1976, σελ. 119, εικ. 5
Vierneisel-Schlörb, B., «Nochmals zum Datum der Bauplastik des Asklepiostempels von Epidauros», στο H. Keller, G. Kleiner, J. Kleine (επιμ.), Festschrift für Gerhard Kleiner : zu seinem fünfundsechzigsten Geburtstag am 7. Februar 1973, Tübingen, 1976, σελ. 72
Mark, I., Nike and the Cult of Athena-Nike on the Athenian Acropolis, New York University, 1979, σελ. 174
Ridgway, B.S., Fifth Century Styles in Greek Sculpture, Princeton, 1981, σελ. 97-98, εικ. 69
Simon, E., «La decorazione architettonica del tempietto di Atena Nike sull' Acropoli di Atene», Museum Patavinum 3, 1985, σελ. 284
Simon, E., «Τα γλυπτά του ναού και του θωρακείου της Αθηνάς Νίκης», Αρχαιογνωσία 4, 1985, σελ. 25-26, εικ. 13β
Μπρούσκαρη, Μ., Το θωράκιο του Ναού της Αθηνάς Νίκης, Αρχαιολογική Εφημερίς, Αθήνα, 1998, σελ. 202-205, εικ. 58, 76.4
Harrison, E.B., «Style Phases in Greek Sculpture from 450 to 370 BC», Πρακτικά του XII Διεθνούς Συνεδρίου Κλασικής Αρχαιολογίας, Αθήνα 4-10 Σεπτεμβρίου 1983, Γ, Αθήνα, 1988, σελ. 104
Simon, E., Zur Sandalenlöserin der Nikebalustrade, στο E. Schmidt, Kanon. Festschrift Ernst Berger. Fünfzehntes Beiheft zur Halbjahresschrift Antike Kunst 15, Basel, 1988, σελ. 71
Λεβέντη, Ι., Πόλη σε κρίση, Αθήνα, 2014, σελ. 100-106